Hersenen, emotionele gijzelingen

Soms domineert het Limbische systeem de persoon, waarbij de neocortex geen kans krijgt om na te denken over wat er gebeurt en hoe hierop (rationeel) in te spelen. Goleman noemt dit verschijnsel: een emotionele gijzeling. In het geval van een emotionele gijzeling heeft het Limbische stelsel aan de noodrem getrokken, met als gevolg dat het Limbische systeem het lichaam opdrachten geeft hoe te handelen. De persoon kan later, als de noodtoestand is opgeheven, het idee krijgen dat hij niet weet wat hem bezielde om te handelen zoals hij dat heeft gedaan.

In de praktijk van alledag wordt dit verschijnsel ook wel herkent als:

Ų Door het lint gaan;

Ų Controle verliezen;

Ų Impulsief handelen;

Ų Onnadenkend dingen doen.

Opmerking: het betreft hier niet alleen emotionele response als kwaadheid, maar ook intens verdriet of intense vreugde.

De emotionele gijzelingen maken duidelijk dat een persoon op een aantal momenten door het Limbische systeem in de greep wordt gehouden, zonder dat hier (in eerste instantie) door de neocortex invloed op uit kan worden geoefend.

"Terwijl de amygdale werkt aan de voorbereiding van een angstige en impulsieve reactie, maakt een ander gedeelte van de emotionele hersenen een passender en verbeterde respons mogelijk. De demper in de hersenen voor de oprispingen van de amygdale lijkt zich te bevinden aan het andere uiteinde van een belangrijk circuit maar de neocortex, namelijk in de prefrontaalkwabben vlak achter het voorhoofd.

De prefrontaalcortex lijkt werkzaam wanneer iemand bang of boos is, maar onderdrukt of beheerst dit gevoel om 'effectiever' om te gaan met de situatie, of als een herwaardering om een totaal andere reactie vraagt, zoals bij de bezorgde moeder aan de telefoon. Dit hersengebied in de neocortex zorgt voor een analytischer of passender respons op onze emotionele impulsen en tempert de amygdale en andere Limbische gebieden.

In normale situaties besturen de prefrontale gebieden onze emotionele reacties vanaf het begin. De grootste stroom van zintuiglijke informatie vanuit de thalamus gaat immers niet naar de amygdale, maar naar de neocortex en zijn vele centra voor het opnemen en interpREBTeren van wat we waarnemen; die informatie en onze respons daarop worden gecoördineerd door de prefrontaalkwabben, de gebieden waar doelgerichte handelingen gepland! en georganiseerd worden.

Emotionele handelingen horen daar ook bij. Een cascade van circuits met de neocortex registreert, analyseert en doorgrondt die informatie en organiseert een respons via die prefrontaalkwabben. Als er gedurende dit proces een emotionele respons nodig is, dan zijn het de prefrontaalkwabben die deze dicteren, samen met de amygdale en andere circuits in die emotionele hersenen. Deze opeenvolging, die oordeelkundigheid in de emotionele respons mogelijk maakt, is de standaardregeling,. niet emotionele noodgevallen als belangrijke uitzondering. Als eens emotie aanvangt, voeren de prefrontaalkwabben in een paar tellen een soort kosten-batenanalyse uit van ontelbare mogelijke reacties en gokken dat één de beste is. Voor dieren betekent dat: wanneer val ik aan; wanneer moet ik vluchten? En voor ons mensen: wanneer val ik aan; wanneer moet ik vluchten? Maar ook: wanneer moet ik iemand troosten, overhalen, tegenwerken; wanneer moet ik sympathie zoeken, schuldgevoel oproepen, klagen, een masker van bravoure dragen, neerbuigend zijn, enzovoort. Elke emotionele reactie die je kunt bedenken passeert de revue.

In hersentijd is de neocorticale respons trager dan het gijzelingsmechanisme omdat er meer circuits bij betrokken zijn. Het kan ook oordeelkundiger en doordachter zijn omdat er meer denkwerk aan het gevoel voorafgaat. Wanneer we een verlies registreren en bedroefd raken, of blij zijn na een triomf,. of piekeren! over wat iemand gezegd of gedaan heeft en ons dan gekwetst voelen of boos worden, dan is de neocortex aan het werk. Net als bij de amygdale valt een groot gedeelte van het gevoelsleven weg als de prefrontaalkwabben niet werken; als het inzicht ontbreekt dat iets een emotionele respons verdient, dan komt die er niet. Neurologen vermoedden deze rol van de prefrontaalkwabben bij emoties sinds de introductie in de jaren veertig van de nogal desperate (en helaas misplaatste) operatieve 'remedie' tegen geestesziekten: de prefrontaallobotomie. Bij de prefrontaallobotomie werd (vaak slordig) een gedeelte van de prefrontaalkwabben verwijderd of sneed men op een andere manier die verbindingen door tussen de prefrontaalcortex en de lagere hersenen.

In de tijd voordat er enig effectief medicijn bestond tegen geestesziekten zag men de lobotomie als hét antwoord op ernstige emotionele ontreddering: snijd de banden door tussen de prefrontaalkwabben en de rest van de hersenen en het leed van de patiėnt wordt 'verlicht'. Helaas was de prijs dat ook het grootste deel van het gevoelsleven van de patiėnten leek te verdwijnen. De belangrijkste circuits waren vernietigd.

Er zijn waarschijnlijk twee krachten betrokken bij emotionele gijzelingen: een in werking stellen van de amygdale, waarbij activatie van de neocorticale processen die gewoonlijk de emotionele respons in balans houden achterwege blijft, of een rekrutering van de neocorticale zones voor de emotionele drang. Op deze momenten verdringt de emotionele de rationele geest. Eén manier waarop de prefrontaalcortex handelt als een efficiėnte emotiemanager en reacties afweegt alvorens tot actie over te gaan, is door de activeringssignalen vanuit de amygdale en andere Limbische centra te temperen, zoals een ouder die een impulsief kind verhindert iets te grijpen en het zegt in plaats daarvan netjes te vragen om wat het wil (of te wachten).

De linkerprefrontaalkwab lijkt de belangrijkste 'uit'-schakelaar voor ontredderende emotie. Neuropsychologen die stemmingen bestuderen bij patiėnten met beschadigingen aan delen van de frontaalkwabben, hebben vastgesteld dat een van de taken van die Iinkerfrontaalkwab is om op te treden als neurale thermostaat en onaangename emoties te reguleren. In de prefrontaalkwabben aan de rechterkant zetelen negatieve gevoelens als angst en agressie, terwijl de linkerkwabben die rauwe emoties in bedwang houden, waarschijnlijk door de rechterkwab te onderdrukken. Van één groep patiėnten die een beroerte had gehad, bijvoorbeeld, neigden degenen met beschadigingen aan de linkerprefrontaalcortex tot bezorgdheid en vrees voor rampen; zij die beschadigingen hadden aan de rechterkant waren 'overmatig vrolijk'; tijdens de neurologische onderzoeken maakten ze voortdurend grapjes en waren ze zo ontspannen dat het hen duidelijk niet kon schelen hoe goed of slecht ze het deden. En dan was er het geval van de gelukkige echtgenoot: een man wiens rechterprefrontaalkwab gedeeltelijk verwijderd was bij een operatie aan een misvorming van de hersenen. Zijn vrouw vertelde de artsen dat hij na de operatie een dramatische persoonlijkheidsverandering had ondergaan, waardoor hij minder snel van streek raakte en, tot haar grote vreugde, liefdevoller was.

Samenvattend lijkt de linkerprefrontaalkwab deel uit te maken van een neuraal circuit dat alles uit kan schakelen, of in elk geval temperen, behalve de allersterkste negatieve emotiegolven. Als de amygdale zich dikwijls gedraagt als noodschakelaar, dan lijkt de linkerprefrontaalkwab deel uit te maken van de 'uit-knop' m de hersenen voor zorgwekkende emotie: de amygdale geeft een impuls, de prefrontaalkwab beschikt. Het belang van deze prefrontale-limbische connecties voor het geestesleven reikt veel verder dan alleen het nauwkeurig afstemmen van emotie: ze zijn van essentieel belang voor het nemen van de belangrijkste beslissingen in het leven. (...) De connecties tussen de amygdale (en verwante Limbische structuren) en de neocortex vormen het centrum van de veldslagen en de samenwerkingsverdragen tussen hoofd en hart, tussen denken en voelen. Dit schakelsysteem verklaart waarom emotie zo cruciaal is voor effectief denken, zowel waar het gaat om het nemen van wijze beslissingen als waar het gewoon helder nadenken betreft".de voorhoofdskwabben gelegen, vlak naast de tussenhersenen, aan de binnenkant van de hemisferen.