Anima, de

De anima is datgene voor de man wat de animus voor de vrouw is, te weten een complementerende kracht van onbewuste aard die zijn ontstaansbron in de verborgen wereld vindt. De anima staat voor de Eros, het vrouwelijke in iedere man. Doorgaans wordt de anima, in projecties en dromen, verpersonaliseert als 'de moeder' die in iedere man aanwezig is. De verschijningsvorm van de verpersonalisering van de anima kan soms betrekking hebben op de echte moeder van de man of een andersoortige moederfiguur -bijvoorbeeld een held of godin.

"In haar individuele manifestatie is het karakter van de anima van een man als regel gevormd door zijn moeder. Indien hij het gevoel heeft dat zijn moeder een negatieve invloed op hem heeft gehad, zal zijn anima zich dikwijls uitdrukken in geïrriteerde, depressieve stemmingen, onzekerheid, gevoel van onveiligheid en lichtgeraaktheid. (Indien hij echter in staat is de negatieve aanvallen op hem te overwinnen, kunnen zij zelfs dienen zijn mannelijkheid te versterken.) In de ziel van zo'n man zal de negatieve moederanima figuur eindeloos dit motief herhalen: 'Ik ben niets. Niets heeft enige zin, bij anderen is het anders....maar wat mij betreft...ik geniet van niets' Deze animastemmingen veroorzaken een soort afgestomptheid, een angst voor ziekte, voor impotentie of voor ongelukken. Het hele leven neemt een sombere benauwde aanblik aan. Zulke sombere stemmingen kunnen zelfs een man tot zelfmoord verleiden, in welk geval de anima een doodsdemon wordt".

"De anima is de personificatie van alle vrouwelijke psychologische tendensen in de psyche van een man, zoals vage gevoelens en stemmingen, profetische intuïties, ontvankelijkheid voor het irrationele, het vermogen tot persoonlijke liefde, gevoel voor natuur en, het laatste doch niet het minste, zijn verhouding tot het onbewuste".

Door de integratie van de onbewuste inhouden, die door de positieve werking van de anima naar het bewustzijnsveld worden overgebracht, verwerft de man het vermogen om relaties aan te gaan en betrokken te zijn bij anderen. Of zoals Carl Gustav Jung het omschrijft: De anima wordt door integratie een Eros van het bewustzijn. Het doel van de anima is om levendige boodschappen van het Zelf over te brengen naar het Ik. Hierdoor wordt een man gestimuleerd om zich verder te ontwikkelen en te groeien. Het kan een positieve invloed hebben op zijn individualisatieproces.

Opmerking: het individualisatieproces is het proces van een persoon die gewaar wordt van zijn of haar individualiteit, datgene waardoor hij of zij zich onderscheid van anderen en overeenkomt met anderen.

De manifestatievorm van de anima, in bijvoorbeeld dromen, projecties, imaginaties, wordt mede bepaald door de culturele en morele opvoeding. Wanneer de inhouden van het collectieve onbewuste uit de manifestatievorm wordt gehaald en met het bewustzijn geïntegreerd, is het mogelijk dat de persoon geheel nieuwe gevoelens, beelden en of gedachten ervaart, die hij niet voor mogelijk had gehouden. De invloed van de anima op het Ik is dan ook groot te noemen, te weten:

1. De anima geeft de man het gevoel van onaantastbaarheid, van gelijk te hebben.

2. De anima projecteert zich in objecten of objectieve situaties, die daardoor een 'eigen leven' kunnen gaan leiden. Het gevaar dat hierin schuilt is dat de man de animus van zijn eigen anima kan worden. Dit kan ondermeer zichtbaar worden door ijdelheid en licht geraaktheid.

Zowel de anima, als de animus, is een archetype die de grens tussen het onbewuste en het bewustzijnsveld kan overschrijden. Jung omschrijf beide archetypen als: "Bewustzijnstranscendentale factoren", die buiten meningen en willekeur van het Ik blijven. De anima en animus blijven autonoom, ondanks dat hun inhouden kunnen integreren met de bewustzijnsinhouden. Het is daarom ook belangrijk om rekening te blijven houden met de anima (en in het geval van een vrouw met de animus), omdat zijzelf niet direct te veranderen zijn, terwijl de inhouden wel aan veranderingen onderhevig zijn.

"Het onbewuste laat zich zoals bekend niet eens en voor altijd 'afdoen'. Het is zelfs een van de belangrijkste taken van de psychische hygiëne om aan de symptomen van onbewuste inhouden en processen voortdurend aandacht te schenken, om de goede reden dat het bewustzijn steeds weer gevaar loopt eenzijdig te worden, uitgesleten paden te bewandelen, en in doodlopende steegjes vast te raken. De complementaire respectievelijk compenserende functie van het onbewuste zorgt er echter tot op zeker hoogte voor dat deze gevaren, die vooral bij een neurose bijzonder groot zijn, vermeden kunnen worden. Maar slechts onder ideale omstandigheden, dat wil zeggen waar het leven nog eenvoudig en onbewust genoeg is om de slangenweg van het instinct zonder aarzelen en bedenken te volgen, werkt de compensatie met volledig succes. Hoe geciviliseerde, dat wil zeggen hoe bewuster en gecompliceerder een mens is, des te minder kan hij zijn instinct volgen. Zijn gecompliceerde levensomstandigheden en de invloed van zijn omgeving zijn zo overweldigend, dat ze de zachte stem van de natuur overstemmen. In plaats hiervan komen meningen en overtuigingen, theorieën en collectieve tendensen, die alle dwalingen van het bewustzijn ondersteunen. In dergelijke gevallen moeten we opzettelijk aandacht schenken aan het onbewuste, opdat de compensatie effect kan hebben".

"Samenvattend wil ik nog even benadrukken dat de integratie van de schaduw, of het bewust maken van het persoonlijke onbewuste, de eerste etappe in het analytische proces betekent. Zonder dat is er geen kennis van de anima en animus mogelijk. De schaduw kan slechts door een relatie met een ander mens gerealiseerd worden, en anima en animus slechts door relatie met iemand van de andere sekse, omdat hun projecties alleen daarin werkzaam zijn. Inzicht in de anima laat bij de man een triade ontstaan, die voor een derde transcendentaal is: de man zelf, zijn vrouwelijke partner en de transcendentale anima. Bij de vrouw is vanzelfsprekend het omgekeerde het geval. Om de triade te vervolledigen tot een viervoud (vier is het symbool van volledigheid) is er een vierde nodig: bij de man is dat het archetype van de Oude Wijze en bij de vrouw het archetype van de Aardse Moeder".