Vaardigheden (basale), Intentionaliteit
Intentionaliteit is de vaardigheid die de persoon in staat stelt om personen en gebeurtenissen te interpREBTeren, te begrijpen en de achterliggende beweegredenen te doorgronden. Anders gezegd is de intentionaliteit het achterhalen en doorgronden van de beweegredenen (de intenties) van de ander om bepaalde handelingen te verrichten of bepaalde uitlatingen te doen. Wanneer de persoon herhaaldelijke keren waarneemt wanneer, hoe en waarom de ander doet wat hij doet, dan zal het steeds inzichtelijker worden welke intenties aan dit gedrag ten grondslag ligt.
"Intentionaliteit kent diverse niveaus, afhankelijk van wat jij denkt dat anderen denken.
Het eerste niveau van intentionaliteit (of intentionaliteit van de eerste orde) houdt bijvoorbeeld in: Jason 'weet' dat de sherry is verstopt in het gootsteenkastje. ‘Weet' staat tussen aanhalingstekens omdat het iets is wat Jason denkt: 'weten' is zijn 'innerlijke situatie'.
Intentionaliteit van de tweede orde zou zijn: Jason weet dat zijn zuster zin heeft in een glaasje sherry. Dit gaat een stap verder dan de eerste uitspraak: we weten niet zeker of Jasons zuster zin heeft in sherry. We weten het via Jason: hij weet dat ze er zin in heeft.
Daarom heeft Jason hier twee 'innerlijke situaties' in zijn hoofd (die van hem en die van haar).
Intentionaliteit van de derde orde is: hij weet dat hij denkt dat zij zin heeft in sherry. Of zij weet dat hij denkt dat zij zin heeft in sherry. In deze ene zin wordt een uitspraak gedaan over drie innerlijke situaties. En zo kun je nog wel even doorgaan.
Daniel Dennett heeft als eerste over niveaus van intentionaliteit geschreven, maar hij zegt: "... Je vraagt je af of ik besef hoe moeilijk het voor je is er zeker van te zijn dat je begrijpt of ik bedoel dat jij kunt herkennen dat ik in staat ben te geloven dat jij me wilt uitleggen dat de meeste mensen onder de gunstigste omstandigheden maar vijf of zes niveaus van intentionaliteit kunnen verwerken".
Met drie niveaus van intentionaliteit kunnen we betrekkelijk gemakkelijk en vrijwel automatisch uit de voeten. Bij een groter aantal niveaus is veel meer concentratie vereist en we vermoeden dat er een grens is aan het aantal niveaus van intentionaliteit dat we kunnen begrijpen. We gaan ervan uit dat we deze niveaus van betekenis als beelden of representaties in ons hoofd hebben. In ons voorbeeld ‘de zuster van Jason heeft zin in sherry' representeert de zuster van Jason haar behoefte aan een kleine hoeveelheid alcohol; ze ziet een groot glas sherry voor zich. Een 'metarepresentatie' is een representatie van een representatie, of een beeld van een beeld. Stel je voor dat Cézanne een portREBT van Van Gogh maakt, die op zijn beurt zonnebloemen aan het schilderen is. Iets dergelijks doet Jason in psychische zin. Hij stelt zich voor dat zijn zuster zich een glas sherry voorstelt. Daarom is Jason bezig met 'metarepresentaties'. Ondanks de complexiteit van beelden in beelden en niveaus van inzicht in andere niveaus van inzicht, hebben we er in het dagelijks leven geen moeite mee om te gaan met wat wij en anderen weten, verlangen, denken en willen. Meestal staan we nog geen seconde stil bij die vaardigheid die voor ons van zo grote betekenis is". (Sanjida O’Connell).
Intentionaliteit verschaft de persoon een idee van zekerheid, alsof hij controle heeft over dat wat er gaat gebeuren of wat de ander gaat zeggen of doen. Hoe nauwkeuriger de intentionaliteit zich ontwikkelt, hoe zekerder de persoon wordt in zijn denken en handelen. De persoonlijke onkwetsbaarheid zal overeenkomstig groter worden binnen de beleving van de persoon. Hoe onnauwkeuriger de intentionaliteit zich ontwikkelt, hoe onzekerder de persoon wordt. Hij zal zich sneller en vaker kwetsbaar voelen en hierdoor minder risico’s willen nemen om tot handelen te komen.
Alle rechten voorbehouden aan Gert van Veen en PsychoWerk 2004 (c). Voor meer informatie stuur je een e-mail naar: info@psychowerk.nl